۸ روش کمک مؤمنانه امام علی (ع) به فقرا

سیره امام علی (ع) و آداب کمک مؤمنانه به نیازمندان را بدانید تا با الگو گرفتن از ایشان، کاری که مطلوب امام شیعیان است، محقق شود.

 

 

امام علی (ع) در طول مدتی که ملبس به لباس امامت شدند، شبانه در کوچه‌های شهر به دنبال منازل فقرا می‌گشتند و کیسه‌هایی از آرد و گندم به در خانه آنان می‌گذاشتند و بدون آن که کسی متوجه شود، از آن‌جا دور می‌شدند.

 

رسیدگی شبانه امام به فقرا وقتی معلوم شد که ایشان به شهادت رسیدند و مردم، دیگر کمک‌های شبانه‌ای را دریافت نمی‌کردند. ایشان بدون آن‌که خود را معرفی کنند، وارد خانه یتیمان می‌شدند و به آنان خدمت می‌کردند. حتی هم‌بازی یتیمان می‌شدند و در پخت نان و درست کردن آتش کمک می‌کردند. با وجود آن‌که ایشان، حاکم جامعه نیز بود. [۱]

 

 

یکی از اصول کمک مؤمنانه، شناسایی افراد نیازمند است؛ کسانی که یا سرپرست ندارند یا سرپرست آنان از کارافتاده است.

 

امام علی (ع) در این که کمک به چه کسی برسد، تعصب خاصی داشتند و اجازه نمی‌دادند که هر کس به هر بهانه‌ای از بیت‌المال پولی بگیرد و به مصرف شخصی برساند، بلکه دقت داشتند مبلغ خارج‌شده از بیت‌المال به دست نیازمند واقعی برسد و در مسیر صحیح خرج شود و راجع به این موضوع با هیچ‌کسی تعارف نداشتند، حتی نسبت به دختر و برادر خویش. [۲].

 

درباره برخورد مردم با شخصی که معلوم نیست فقیر است یا نه، امام علی (ع) به کمیل می‌فرمایند:‌ ای کمیل، درخواست‌کننده را برمگردان، اگرچه به نصف خرما یا نصف انگور باشد. [۳]

 

 

امام علی (ع) در ابعاد معنوی و علمی، دارای درجات عالی و در بین اصحاب رسول‌الله (ص) سرآمد دیگران و غیر قابل مقایسه بودند، اما این‌ها دلیل نشد که ایشان دست از کار و زحمت و تلاش بردارند. امام علی (ع) کارگری می‌کردند و از دسترنج خویش، بنده‌ها را در راه خدا آزاد می‌کردند. [۴]

 

ایشان، بسیار چاه آب کندند و درخت‌های بسیاری از خرما را پرورش دادند و از این راه کسب درآمد می‌کردند. هر آن‌چه دستمزد نصیبشان می‌شد، بین فقرا تقسیم می‌کردند. [۵]

 

 

پای کمک به فقرا و مساکین که باز می‌شود، می‌گویند همان‌ چیزی که برای خود می‌پسندی، برای دیگران بپسند. [۶]

 

یعنی اگر دوست داری که کسی برای شما کالایی باکیفیت و خوب بیاورد، شما نیز برای شخص نیازمند، بهترین جنس و کیفیت عالی را بیاور. این‌گونه نباشد که در بازار بگردیم و ارزان‌ترین و بی‌کیفیت‌ترین جنس را به نیازمند هدیه کنیم. این رفتار، سبب کم شدن ارزش کار شما خواهد شد.

 

 

امام علی (ع) نسبت به خانواده‌هایی که سرپرست نداشتند و بچه‌هایی که طعم پدر را نچشیده بودند، حساسیت بیشتری داشتند و آنان را در اولویت قرار می‌دادند. به‌خصوص آن دسته از خانواده‌هایی که بر اثر جنگ، مرد و پدر خود را از دست داده بودند و حق بزرگی بر گردن حکومت و جامعه داشته‌اند. [۷]

 

برای امام علی (ع) توجه به یتیمان، به قدری پر اهمیت است که ایشان در وصیت خویش، سفارش به یتیمان می‌کنند. این‌که نکند روزی گرسنه باشند و به‌خاطر بی‌توجهی مسئولان و مردم، آنان از بین بروند. [۸]

 

 

اگر کسی، توفیق خدمت به نیازمندان را پیدا کرد و خداوند به او این فرصت را داد تا بتواند با مال خود که آن نیز لطفی از ناحیه خداوند متعال است، به فقرا و مساکین و ایتام کمک کند، اعتقاد و بینش او نسبت به این کار، نباید با منت‌گذاشتن و طلبکاری باشد؛ بلکه بداند این وظیفه او است و توجه داشته باشد که خداوند نسبت به این‌گونه افراد حساسیت دارد و سهمی از اموال شما متعلق به این دسته از افراد بوده و خداوند آن را به‌صورت امانت در اختیار شما قرار داده است و باید به آنان برگردانید. [۹]

 

با این اعتقاد، دیگر جایی برای منت‌گذاشتن نمی‌ماند و اگر کسی از ما به‌خاطر این انفاق مال، تشکر و تقدیر نکرد، ناراحت و غمگین نخواهیم شد. [۱۰]

 

 

در کشور بزرگ ایران، ادیان و مذاهب دیگر غیر از اسلام و شیعه وجود دارند. اگر افرادی از ادیان و مذاهب دیگر در کشور، دچار فقر و گرفتاری شوند، چون ایرانی هستند و در این حکومت زندگی می‌کنند، بر مسئولان و مدیران لازم است که نسبت به آنان نیز مواسات داشته باشند و آنان را کمک کنند. این سیره امام علی (ع) است.

 

در روایتی آمده است که امیرالمؤمنین امام علی (ع) در دوران حکومت خویش از جایی عبور کردند که نگاه مبارک ایشان به پیرمرد فرتوت و درمانده‌ای افتاد که در حال گدایی بود. امام از دیدن این صحنه، متأثر و علت را جویا می‌شوند. اطرافیان می‌گویند این شخص نصرانی است و از راه کارگری، زندگی خود را می‌چرخانده و اکنون از کارافتاده شده است و دیگر کسی او را برای کار استخدام نمی‌کند.

 

امام به همراهان خود که ظاهراً از مدیران حکومتی بودند، می‌گویند: تا زمانی که جوان بود، از او کار کشیدید و حال که پیر شده است، او را این‌گونه به حال خود رها کرده‌اید. امام دستور می‌دهند که از بیت‌المال مسلمین برای این شخص نصرانی، هزینه‌های زندگی و مخارج او را تأمین کنند. [۱۱]

 

 

یکی از آداب زکات و صدقه، این است که سرمایه و پول‌ها ابتدا در همان شهر خرج شود و به دست فقرا و نیازمندان همان شهر برسد و بقیه به مرکز و بیت‌المال، واریز تا خرج سایر نقاط دیگر شود.

 

امام علی (ع) در نامه‌ای به یکی از فرمانداران خویش، می‌نویسند: اموالی که اکنون نزد تو هستند، متعلق به خداوند است و در مصرف آنان باید دقت کنی و ابتدا به مصرف نیازمندان و گرسنگان شهر خویش برسانی و پس از آن‌که به‌صورت درست و مساوی به‌ دست همه رساندی، مازاد آن را نزد ما بفرست تا میان کسانی که این‌جا هستند، تقسیم کنیم. [۱۲]

 

 

مردم و مسئولان، با الگو گرفتن از رفتار‌های امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام، راه‌های سعادت و پیشرفت را راحت‌تر و آسوده‌تر خواهند پیمود. به امید جامعه‌ای به‌ دور از هرگونه فقر و فساد. ان‌شاالله.

 

 

 

[۱] بحارالانوار (ط – بیروت)، ج ‏۴۱، ص ۵۲.

 

[۲] نهج البلاغه، خطبه ۲۲۴.

 

[۳] بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۲۷۰.

 

[۴] منتهی الآمال، ج ۱، ص ۲۸۹.

 

[۵] امالی شیخ صدوق، ص ۱۶۹.

 

[۶] الحیاة، ترجمه احمد آرام، ج‏ ۱، ص ۴۳۹.

 

[۷] بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۱۲۳.

 

[۸] تحف العقول، ترجمه حسن‌زاده، ص ۳۳۳.

 

[۹] سوره ذاریات، آیه ۱۹.

 

[۱۰] نهج البلاغه، خطبه ۱۴۲.

 

[۱۱] تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۲۹۳.

 

[۱۲] نهج البلاغه، نامه ۶۷.